آموزش عذرخواهی به کودکان
یکی از مهارت های رفتاری بسیار مهم که آموزش و درونی کردن آن در دوران کودکی از اهمیت خاصی برخوردار است این است که کودکان یاد بگیرند که بعد از اینکه مرتکب خطایی شدند، عذرخواهی کنند. این رفتاری است که هیچ کودکی از بدو تولد آن را نمی داند. پس باید به درستی به کودک آموزش داده شود.
شاید این سوال مطرح شده باشد که چطور باید عذرخواهی کرد و چطور روش درست عذرخواهی را به بچهها آموزش داد؟ برای پاسخ به این پرسشها قبل از هر چیز لازم است به این نکته توجه کنیم که عذرخواهی، یک مهارت است و بنابراین علاوه بر کسب آگاهی در این زمینه نیازمندیم با تمرین و تکرار این مهارت را در الگوی رفتاریمان درونی کنیم؛ زیرا سادهترین راه برای اینکه کودک عذرخواهی کردن را بیاموزد، یادگیری مشاهدهای است. به این ترتیب وقتی کودک شاهد عذرخواهی کردن ما و به رسمیت شناختن حقوقمان و دیگری به هنگام رنجش باشد، در واقع بهطور غیرمستقیم اهمیت، ضرورت و روش صحیح عذرخواهی کردن را یاد میگیرد و در موقعیتهای مشابه تمرین میکند.
بنابراین بخش مهم و تاثیرگذار این آموزش بهصورت غیرمستقیم اتفاق میافتد. اما در مرحله بعدی و در صورتی که لازم باشد میتوان متناسب با سن بچهها از طریق گفتوگو یا در قالب بازی با عروسکها یا یک نمایش خانگی کوتاه این مراحل را مستقیما به آنها آموزش داد. البته لازم است این نکته را هم در نظر داشته باشید که عذرخواهی فقط در مواردی که در محدوده توان و درک رفتاری و شناختی کودک قرار دارد، پیگیری شود تا امکان اجرا و اثربخشی مطلوب بهدست بیاید؛ به این معنا که وظایف یا قوانینی که برای کودک تعریف میکنیم به گونهای باشد که کودک مرتب شکست را تجربه نکند و مجبور به عذرخواهی نباشد.
برای یک عذرخواهی موثر لازم است:
پیشنهاد «من را ببخش!»
به کودک بیاموزیم که وقتی کسی را میرنجانیم، می‌توانیم به او پیشنهاد بدهیم که ما را ببخشد، اما چون یک پیشنهاد است، باید آمادگی شنیدن پاسخ منفی را هم داشته باشیم.
پذیرفتن اشتباه
در مرحله بعدی، مهم است که بپذیریم اشتباه کردهایم. پذیرش اشتباه در واقع زمینه درک مسوولیتپذیری را فراهم میکند. بنابراین تا زمانیکه کودک متوجه اشتباهش نشده است، او را وادار به عذرخواهی نکنید. برای درک بهتر این موضوع میتوانید در شرایط مشابهی که بین شما و کودک اتفاق میافتد به او بگویید: «من میدانم که از من رنجیدهای و میخواهم که مرا ببخشی، اما هنوز نمیدانم که چه کار اشتباهی انجام دادهام؟»
پشیمانی
شاید شما هم بچههایی را دیده باشید که بعد از انجام یک کار اشتباه بلافاصله عذرخواهی میکنند، اما هم شما و هم آنها میدانید که این صرفا راهی برای فرار از تنبیه است. بنابراین برای اینکه عذرخواهی شکل واقعی و حقیقی پیدا کند، مهمترین شرط، پشیمانی است. اگر کودک از کار بدی که انجام داده است، پشیمان نیست به او توضیح بدهید و برایش زمانی تعیین کنید تا به اشتباهش فکر کند. همیشه روی این نکته تایید کنید که تا زمانی که از کارش پشیمان نیست، لازم نیست عذرخواهی کند. اما برای کمک به درک بهتر کودک نسبت به رفتارش میتوانید تاثیر آن رفتار را روی دیگران با هم بررسی کنید. حتی میتوان از کودک خواست که خودش را به جای طرف مقابل بگذارد و احساساتش را بیان کند. این تمرین کمک میکند ارزش اخلاقی عذرخواهی بهدرستی برایش درونی شود.
توضیح و دلیل
بسیاری از اوقات با وجودی که سه مرحله اول انجام شده است، اما رنجش همچنان باقی است. اگر برای کار اشتباهی که مرتکب شدهایم، دلایلی داشته باشیم و آنها را بیان کنیم و به دیگران هم فرصت توضیح و بیان دلایلشان را بدهیم، در واقع برای بخشیدن و بخشیده شدن انگیزه بیشتری فراهم کردهایم.
درباره احساسات شخصی که ناراحت شده صحبت کنید
هنگامی که او آرام بود درباره اینکه چطور رفتار او دیگران را تحت تاثیر قرار می دهد با او صحبت کنید. سخنرانی را کنار بگذارید و به جای آن از او سوال هایی را بپرسید و ببینید که آیا می تواند تشخیص دهد که چگونه رفتارش دیگران را ناراحت کرده و اذیت می کند.